دوران کودکی یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی است که در آن شخصیت فرد پایه‌ریزی شده و شکل می‌گیرد. خانواده اولین کانونی است که کودکان از آن نگرش‌های مثبت، اخلاق، روش‌های ارتباط، مهارت‌های حل مسئله و عملکرد بهینه تحصیلی را فرامی‌گیرند.

پژوهش‌ها در مورد اختلالات رفتاری کودکان نشان می‌دهند که بیشتر بزرگسالان با شخصیت ضد اجتماعی، تاریخچه‌ای طولانی از مشکلات رفتاری را در دوران کودکی داشته‌اند. اضطراب، یکی از رایج‌ترین اختلال‌های روانی کودکان و نوجوانان و یکی از مهم‌ترین علل سازش نایافتگی آن‌ها محسوب می‌شود.

نشانه‌های تشخیصی اضطراب ممکن است در کودکان با علامت‌های هیجانی و رفتاری بروز کند. بنابراین این نشانه‌ها باید شناسایی شوند تا در صورت بروز آن‌ها، تشخیص به‌موقع و اقدام فوری انجام شود. نشانه‌های اضطراب عبارت‌اند از: خشم و پرخاشگری، خلق تحریک‌پذیر، رفتارهای تخریب گرایانه، آشفتگی در توجه، تمرکز و حافظه، عدم توانایی در مهار فعالیت‌های حرکتی و اختلال در ارتباط. این اختلال در نیمی از کودکان، هشت سال یا بیشتر ادامه می‌یابد و دخترها تقریباً دو برابر پسرها، نشانه‌های اضطراب را نشان می‌دهند و این تفاوت تا شش‌سالگی وجود دارد.

برای رفع این مشکل، گونه‌های متعددی از مداخلات درمانی مورد توجه بوده‌اند. ولی یکی از محققان کشور در این رابطه، از یک بازی قدیمی که تقریباً هر بچه‌ای به آن علاقه دارد، نام برده است: شن‌بازی.

سعیده خجسته، پژوهشگر گروه علوم‌تربیتی دانشگاه پیام نور تهران در پژوهش خود، نقش شن‌بازی را در کنترل اضطراب و انگیزه پیشرفت دانش‌آموزان ابتدایی مورد بررسی قرار داده است.

در این مطالعه کاربردی، 50 تن از دانش‌آموزان پایه سوم ابتدایی شهر کرمان مشارکت داشته‌اند که برای جمع‌آوری اطلاعات پژوهشی مورد نیاز از آن‌ها، از مقیاس‌های استاندارد «اضطراب» و «انگیزه پیشرفت» استفاده شده است.

نتایج این پژوهش نشان داده است که پرداختن به فعالیت شن‌بازی توسط دانش آموزان فوق، نه‌تنها باعث کاهش اضطراب آن‌ها شده، بلکه انگیزه پیشرفت تحصیلی را نیز در آنان ارتقا داده است.

به گفته خجسته، «کودکان از طریق شن‌بازی می‌توانند رفتارهای مناسب‌تر و اجتماعی‌تری را ابراز کنند و از آن به‌عنوان معبری برای تخلیه احساسات و کاهش رفتارهای مضطرب خود، استفاده کنند».

این محقق می‌افزاید: «همچنین شن‌بازی‌درمانی باعث می‌شود دانش‌آموزانی که انگیزه و علاقه‌ای نسبت به یادگیری دروس ندارند، فرصت‌های آموزشی و یادگیری جدیدی را به دست آورند که همین موضوع موجب افزایش انگیزه پیشرفت در آن‌ها می‌شود».

خجسته در تبیین کلی یافته‌های این پژوهش اظهار کرده است: بزرگ‌ترین فایده شن‌بازی درمانی، در کیفیت غیرکلامی آن نهفته است. شن‌بازی، به سطح پیش کلامی خودآگاه نفوذ می‌کند که از طریق حواس تقویت می‌شود. درواقع یکی از دلایل جذابیت شن‌بازی در کودکان این است که به هیچ‌گونه مهارت خاصی از جانب کودک، نیاز ندارد».

بر اساس یافته‌های این پژوهش که در فصل‌نامه «سلامت روان کودک» منتشر شده‌اند، دانش‌آموزانی که انگیزه پایینی داشته و علاقه چندانی به مباحث درسی و یادگیری ندارند، زمانی که به‌دور از هر دغدغه‌ای، مشغول بازی‌های گروهی هستند و لحظاتی که مسائل ریاضی و ضرب و تقسیم را بر روی شن‌ها می‌نویسند، حتی اگر در حل مسائل ریاضی خطا کنند، می‌توانند به‌آسانی و بدون هرگونه اضطرابی، پاسخ‌های اشتباه را پاک کرده و پاسخ صحیح را جایگزین کنند.

همه این موارد جالب توجه، کمک می‌کنند که کودک مضطرب و بی‌علاقه به تحصیل، حالت نامطلوب خود را تحت کنترل درآورده و در تحصیل خود نیز گام‌های مؤثرتری بردارد.